Fasen in rouwverwerking

Wanneer we denken aan fasen in rouwverwerking, hebben we vaak het idee dat rouw een lineair proces is. De bekende fasen van ontkenning tot acceptatie, zoals beschreven door Elisabeth Kübler-Ross in 1969, worden vaak aangehaald. Dit model werd destijds ontwikkeld in een medische context en was met name bedoeld om de reacties van terminaal zieke patiënten te beschrijven. Sindsdien is er echter veel onderzoek gedaan naar rouw, en uit nieuwe inzichten blijkt dat rouw geen vaste volgorde volgt. Het is eerder een dynamisch en persoonlijk proces van aanpassing aan een nieuwe realiteit.

Een andere manier om naar rouw te kijken

Rouw is niet alleen een emotionele ervaring, maar kan ook worden gezien als een vorm van stress. Binnen deze stress kunnen we twee hoofdcomponenten onderscheiden:

1. Het verdriet zelf: Het besef dat de persoon die je lief had er niet meer fysiek is. Dit brengt intense emoties met zich mee zoals gemis, pijn en soms zelfs boosheid of schuldgevoel.
2. De veranderingen die het verlies met zich meebrengt: Naast het emotionele aspect brengt rouw ook praktische uitdagingen met zich mee. Denk aan een veranderde rol in het gezin, financiële of administratieve verantwoordelijkheden en het gevoel er alleen voor te staan.

Je gaat door een periode waarin je de wereld opnieuw moet leren kennen, nu vanuit een ander perspectief en zonder de aanwezigheid van de overledene.

Zelfzorg en copingstrategieën in het rouwproces

Rouw is te vergelijken met een rivier. Aan de ene oever bevindt zich het gemis, en aan de andere kant de stress en veranderingen die het verlies met zich meebrengt. Je beweegt voortdurend tussen deze twee kanten: het ene moment word je overspoeld door verdriet, het andere moment ben je bezig met de praktische gevolgen van het verlies. Soms heb je even pauze nodig en blijf je in het midden van de rivier om op adem te komen.

Dit proces, ook wel het ‘dual-process model’ genoemd, laat zien dat rouw niet een eenzijdig of lineair proces is. Je wordt voortdurend geconfronteerd met zowel emotionele verwerking als de praktische gevolgen van het verlies. Omdat beide processen zwaar kunnen zijn, is het essentieel om regelmatig rust te nemen. Door af en toe stil te staan en ademruimte te creëren, bouw je veerkracht op en kun je beter omgaan met de uitdagingen van rouw.

Verbinding met degene die overleden is

Waar oudere rouwmodellen erop gericht waren om de verbinding met de overledene volledig los te laten, laat modern rouwonderzoek zien dat deze verbinding nooit helemaal verdwijnt. Veel mensen ervaren dat ze hun dierbare op een bepaalde manier blijven meenemen in hun leven, bijvoorbeeld door herinneringen te koesteren, rituelen te creëren of betekenis te halen uit de relatie die ze hadden.

Het besef dat de band met de overledene blijft bestaan, kan troost bieden. Het kan helpen om te reflecteren op de impact die deze persoon op jouw leven heeft gehad en hoe je die betekenis een plek kan geven in jouw verdere levenspad.

Van verlies naar veerkracht: de reis naar herstel

Rouw gaat niet alleen over het verwerken van verlies, maar ook over het zoeken naar een nieuwe balans in het leven. Dit betekent niet dat je moet ‘vergeten’ of ‘afsluiten’, maar dat je een manier vindt om met het verlies te leven en de herinneringen een blijvende plek te geven.

Een belangrijke vraag in dit proces is: hoe geef je betekenis aan wat er is gebeurd? Dit kan door stil te staan bij wie de overledene voor je was, wat je van diegene hebt geleerd en hoe je deze waardevolle lessen kunt integreren in jouw leven. Op deze manier kan rouw niet alleen een bron van pijn zijn, maar ook een bron van groei en veerkracht.

Conclusie

Rouw is geen rechtlijnig proces en verloopt voor iedereen anders. Het is een voortdurende wisselwerking tussen verdriet en aanpassing, tussen loslaten en vasthouden, en tussen pijn en groei. Door goed voor jezelf te zorgen, de verbinding met de overledene te erkennen en betekenis te vinden in het verlies, kun je een pad bewandelen dat niet alleen gericht is op verwerking, maar ook op veerkracht en persoonlijke groei.

Wat doet rouw met je lichaam?

Het verlies van een geliefde kan voelen als een aardbeving. Alles wat stabiel en vertrouwd was, is opeens onzeker en wankel. Je moet jezelf volledig heroriënteren, omdat je bekende wereld niet meer hetzelfde is. Dit heeft niet alleen emotionele gevolgen, maar ook een directe impact op ons lichaam. In de eerste fase van rouw reageren we fysiek alsof we in een langdurige stress toestand verkeren. Symptomen zoals slapeloosheid, verandering in eetlust, vermoeidheid en uitputting zijn veelvoorkomende reacties.

Wanneer je rouw als een stressreactie ziet, herken je misschien enkele van deze lichamelijke effecten. Zelf herinner ik me nog goed hoe mijn man en ik ons voelden nadat mijn schoonmoeder was overleden door euthanasie. We voelden ons in korte tijd tien jaar ouder. Of dat echt zo was, weet ik niet, maar de intensiteit van de ervaring vergde enorm veel van ons. Ons lichaam voelde zwaar en elke handeling leek meer inspanning te kosten dan normaal.

Soms is rouw voelbaar als een fysieke pijn

Rouw kan zich niet alleen manifesteren als emotionele pijn, maar ook als fysieke pijn. Het kan  in je hele lichaam aanwezig zijn. De bekende therapeut Manu Keirse beschrijft hoe iemand ooit zei: ‘Ik heb geen pijn, ik ben pijn.’ Dit illustreert hoe rouw het lichaam kan beïnvloeden, soms geconcentreerd op een specifieke plek, maar soms ook overal voelbaar.

Vanuit de acupunctuur is dit te begrijpen, omdat ieder punt en iedere meridiaan niet alleen een fysieke, maar ook een emotionele en zelfs spirituele component heeft. Rouw zet dit hele energiesysteem op zijn kop, waardoor lichamelijke klachten kunnen ontstaan omdat de balans in het lichaam verstoord is geraakt.

Soms spelen specifieke lichamelijke gewaarwordingen op. Een voorbeeld kan zijn een gevoel van leegte op een bepaalde plek in je lichaam, of juist een schurende sensatie. 

In een sessie nodig ik mensen soms uit om dat fysieke gevoel te onderzoeken. Door aandacht te geven aan hoe je die lichamelijke ervaring beschrijft en hoe je er zelf tegenover staat, kan er een groter verhaal zichtbaar worden. Het lichaam spreekt in een symbolische taal, en het onderzoeken van die taal kan nieuwe inzichten geven over je rouwproces.

Onrust

Een andere veel voorkomende fysieke reactie op rouw is onrust. Zoals een vriend van mij die zijn kind verloor vertelde: ‘In die laatste periode van zijn leven en na zijn dood heb ik wel drie terrassen gebouwd.’

Voor sommige mensen klinkt dit misschien vreemd, maar iedereen rouwt op zijn eigen manier. Dit kan worden gezien als ‘instrumentele rouw’: een manier van verwerken waarbij iemand actief bezig is, zich richt op problemen oplossen en vooruit kijkt. Fysieke activiteit kan dan helpen om grip te krijgen op de situatie.

Dit is een reactie die je vaker ziet. Hoewel het niet per se aan gender gebonden is, komt deze vorm van rouwverwerking vaker voor bij mannen dan bij vrouwen. Soms wordt gedacht dat mannen en vrouwen verschillend rouwen, waarbij mannen zich eerder richten op actie en vrouwen meer op de emotionele verwerking. Toch is dit geen vaste regel. Het is ook niet zo dat iemand die meer instrumenteel rouwt, minder verdriet heeft. Beide manieren van rouwen zijn even intens, maar uiten zich op verschillende manieren. Voor mijn vriend hielp de fysieke activiteit  om de spanning die hij voelde te reguleren en emoties te verwerken. Rouw is een persoonlijk proces en kan op vele manieren tot uiting komen.